Kampania Białej Wstążki przypadająca na czas od 25 listopada do 10 grudnia skłania do rozważań na temat zjawiska przemocy. W tym roku chcielibyśmy zaprosić Państwa do przyjrzenia się zagadnieniu biernej agresji.  Nie wszystkim jest wiadome , że potrafi ona wyrządzić taką samą krzywdę jak przemoc fizyczna. Określa się ją w ten sposób, że osoby stosujące tę formę przemocy ubierają  w relacji „białe rękawiczki”.

            Zanim przejdę do rozważań dotyczących biernej agresji odniosę się do pojęć „przemoc”, „agresja”. Oba terminy w codziennym życiu stosowane są zamiennie, gdyż odnoszą się do doznania krzywdy.  Zachowania przemocowe cechuje to, że jedna ze stron wykorzystując przewagę naraża drugą na szkody i cierpienie. O przemocy mówimy,  że jest ona intencjonalnym działaniem, które narusza godność, dobra osobiste, dobra osobiste oraz doprowadza do degradacji emocjonalnej drugiej osoby.

            Agresja stanowi nieodłączną część naszych reakcji emocjonalnych i zachowań.  Ma to związek z procesem ewolucji. Człowiek w drodze rozwoju wypracował wiele zachowań agresywnych, komunikaty werbalne (słowa, zwroty), komunikaty niewerbalne,(gesty, zachowania). Co sprawia, że w relacjach stosujemy ataki słowne, szantaże emocjonalne, próby zranienia poprzez ignorowanie lub używanie innych wyszukanych pomysłów, które zagwarantują przewagę nad innymi.

            Agresja jest więc jedną z naszych właściwości, której przestaliśmy używać wyłącznie w sytuacji zagrożenia a zaczęliśmy stosować jako narzędzie do skłaniania innych aby wykonywali to co nam służy. Tak, więc zachowania agresywne stanowią podstawę zjawiska nazywanego przemocą. Zachowania agresywne aby mogły zostać uznane za przemoc muszą być intencjonalne, naruszać prawa i dobra drugiego człowieka , musi być widoczny brak równowagi sił pomiędzy osobami będącymi w konflikcie. A więc istotą przemocy jest zaistnienie układu, w którym jedna strona ma znaczną przewagę nad drugą w jakimkolwiek obszarze życia, przyczyniając się niemożności obrony   i przeciwstawienia się.

            Przyjrzyjmy się zatem zagadnieniu bierna agresja. Na co dzień doświadczamy tej formy agresji w zakamuflowanym wydaniu. Bierną agresję możemy rozpoznać po pozornie nieszkodliwych zachowaniach ale pośrednio przejawiających motyw agresywny, który dla inicjatora tych zachowań może być nieświadomy. To mogą być złośliwe żarty, drobne uszczypliwości, komunikaty, które wyrażają pozorną troskę, wywołujące poczucie winy czy zrzucanie odpowiedzialności. Osoby stosujące bierną agresję mogą z pomocą „niegroźnych” komunikatów zawstydzać swoich rozmówców, sugerować nieporadność, pomijać przy organizacji spotkań towarzyskich, obgadywać. Komunikacja odbywająca się nie wprost wprowadza komplikacje w relacji, gdyż wypowiadane słowa nie zdradzają intencji agresora. Oznacza to, że uczestnicząc  w rozmowie należy być uważnym na swoje emocje oraz zwracać uwagę na reakcje płynące z ciała. Doświadczenie uczestniczenia w relacji z biernym agresorem może stwarzać poczucie, że nie dzieje się nic trudnego a mimo to rozmówca czuje dyskomfort, przykrość czy niesprawiedliwość. Rozpoznanie i jednoczesne unieważnienie swoich odczuć jest informacją dla nas w jaki sposób oddziałuje na nas  bierny agresor. W zachowaniu bierno – agresywnym  właśnie chodzi o to aby dać upust wrogości i nie ponosić wysokich kosztów ryzyka otwartego konfliktu. Celem takiego zachowania jest unikniecie konfrontacji.

            Co stanowi przyczynę biernej agresji? Pojawiające się w relacji takie zachowania jak foch czy drobne złośliwości mogą być wywołane sytuacją, spowodowane napięciem w relacji, nadmiernym obciążeniem emocjonalnym. Co sprawia, że mogą nie być tak często ujawniane i nie wynikają z uwarunkowań osobowościowych. Bierna agresja może rozwinąć się z powodu trudności w mówieniu wprost o swoich uczuciach, zwłaszcza złości, komunikowaniu swoich potrzeb i wyrażaniu sprzeciwu. Powodem trudności może być brak umiejętności jasnego, otwartego komunikowania się, brak asertywności, które są wyniesione z systemu rodzinnego. We wzorze rodzinnym zahamowana została możliwość wyrażania złości. W sytuacji niezgody na swobodne ujawnianie emocji, niezadowolenia bądź żalu rodzi się niemoc i bezsilność. Pojawia się poczucie niesprawiedliwości, krzywdy. Nieprzeżyta uraza wyzwala chęć odwetu, oddania sprawiedliwości. Odbywa się to wówczas nie wprost. Brak przyzwolenia na jawne wyrażanie uczuć zachowania bierno – agresywne dają możliwość pośredniego uwolnienia złości.

            Polukrowana agresja sprzyja uniknięciu ryzyka osobistych i społecznych konsekwencji, pozwala uniknąć zdemaskowania. Osoba ją stosująca pozostaje anonimowa. Jeśli zaś ktoś zostanie skonfrontowany to z łatwością może zaprzeczyć swojej intencji: „Nie bierz wszystkiego tak na poważnie”, „Jesteś zbyt wrażliwa”, „ Trochę luzu”, „Przecież żartuję”, „Ależ skąd wydaje ci się”.

            Jak się bronić w relacji z osobą bierno – agresywną?

• Naucz się rozpoznawać toksyczne zachowania, nie opłacaj tym samym, bo w ten sposób utrzymuje się toksyczną relację.
• Wyznaczaj jasne granice. W rozmowie z osobą bierno – agresywna określ wyraźne granice, które jesteś sam w stanie zaakceptować.
• Nie czuj się odpowiedzialny za złość drugiej osoby. Jeśli osoba bierno – agresywna nie będzie chciała przyjąć i zrozumieć twego stanowiska nie odpowiadaj atakiem. Możesz  ograniczyć swoje kontakty z tą osobą do minimum.
• Nie daj się wciągnąć w manipulację. Staraj się z dystansem podchodzić do prezentowanego przez osobę bierno – agresywną stanowiska. Zastanów się zanim uwzględnisz jej wyjaśnienia, nie stwarzaj szansy na manipulację twoimi uczuciami. Rozmawiaj w zgodzie z własnymi oczekiwaniami i poglądami .

            Zadbaj o to jak się czujesz w relacji z innymi. Emocje są drogowskazem do zaspokajania potrzeb. Stanowią nieodłączną część naszego życia. Są reakcją na to co dzieje się wokół. Wszystko co nas spotyka jest neutralne, to emocjami nadajemy temu znaczenie. Pomagają nam zrozumieć czy coś jest dla nas dobre, a może toksyczne. Świadomość przeżywanych emocji jest bardzo ważna dla osób doświadczających biernej agresji. Pomaga być w kontakcie ze sobą , swoimi potrzebami i wartościami. To pozwala zadbać o swoje granice oraz szanować granice innych. Granice wskazują innym w jaki sposób należy się zachować oraz w jaki sposób się zwracać tak aby obie strony czuły  się bezpiecznie. Będąc w relacji z osobą bierno – agresywną nie należy się wycofywać z postawionych granic ani za nie przepraszać. Masz do nich prawo. Rozmawiaj o tym  co ważne zachowując swoje zdanie. W ten sposób staniesz w swojej obronie. Masz prawo zrezygnować z relacji, która wzbudza nieprzyjemne emocje i narusza granice Czasem najlepszym co można zrobić dla siebie to uwolnić się od relacji, która nas krzywdzi.

Psychoterapeuta

Wioletta Lemańska

Bibliografia

1. Judith Lewis Herman, „Przemoc uraz psychiczny i powrót do równowagi”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańska 2007
2. Werner Bartens, „Przemoc emocjonalna. Czyli o tym, co naprawdę nas boli: zniewaga, upokorzenie, pozbawianie miłości – jak możemy się przed tym bronić,” Wydawnictwo Dobra Literatura, Warszawa 2019