Według definicji Słownika Języka Polskiego, dzieckiem jest każdy „syn lub córka, niezależnie od wieku”. Nie ważne czy ma 5 czy 50 lat, zawsze pozostaje dzieckiem swoich rodziców. Wpływ, który wywarli rodzicie i relacja z nimi jest jedną z najbardziej znaczących w życiu i wpływa na cały jego przebieg. Od tego jak wyglądały więzi z rodzicami zależy rozwój dziecka, który przekłada się później na jego funkcjonowanie w dorosłym życiu.

Zajście w ciążę to dla matki początek ogromnych zmian w życiu, które trwać będą jeszcze przez wiele lat. Na początku najbardziej odczuwalne są zmiany fizjologiczne i emocjonalne. Kobieta      w ciąży ponosi duże koszty fizyczne – w organizmie zatrzymuje się woda, zmienia się funkcjonowanie układu oddechowego, pokarmowego i hormonalnego, puchną stopy, a nacisk na pęcherz jest czasami nie do wytrzymania, może pojawić się nietrzymanie moczu i zaburzenia widzenia, a to tylko kropla w morzu objawów. Oczywiście – ciąża to nie choroba, jednak warto mówić o dolegliwościach, z którymi zmagają się kobiety. Co więcej, w okresie ciąży matka doświadcza wielu zmian emocjonalnych: może pojawić się lęk, zmęczenie, trudność                       w koncentracji, zaburzenia snu i drażliwość. Silny lęk zmienia stężenie kortyzolu w organizmie matki, co może powodować zaburzenia językowe i poznawcze u dziecka w późniejszym wieku. Przewlekły stres matki w czasie trwania ciąży może przyczynić się do ryzyka wystąpienia u dziecka autyzmu, stanów depresyjnych, ADHD czy obniżenia empatii. Dlatego ważne jest, żeby przyszła matka nie czuła się osamotniona i miała dostęp do profesjonalnej pomocy.

Moment narodzin dziecka jest szczególnym momentem w życiu – dziecko już wtedy posiada silną więź ze swoją matką, o którą trzeba zadbać i którą trzeba rozwijać. Pierwszym krokiem jest    w tym przypadku tzw. kangurowanie, które jest standardową metodą sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia. Jest to metoda wczesnej opieki nad noworodkiem, polegająca na kontakcie „skóra do skóry”. Zaleca się również karmienie dziecka piersią oraz – jeśli to możliwe – wczesny wypis do domu. Sam fakt powstania tej metody wskazuje jak ważny jest matczyna bliskość. Dziecko czując zapach matki, czując jej ciepło, słysząc jej głos, uspokaja się. Kangurowanie zmniejsza u dziecka stres związany z porodem, zmniejsza ból, jeśli dziecko poddawane jest procedurom medycznym, wzmacnia więź z matką oraz poczucie bezpieczeństwa. Dziecko kangurowane szybciej nabiera wagi, a także w późniejszym czasie rzadziej występują u niego problemy z układem krążenia, oddechowym i odpornościowym. Według badań, układ nerwowy dziecka, które po porodzie doświadczyło bliskości matki, szybciej rozwija się i dojrzewa.

Matka również czerpie korzyści z kangurowania. Kontakt z dzieckiem chwilę po porodzie pomaga zredukować stres porodowy, zmniejsza ryzyko depresji poporodowej, pozwala budować więź z dzieckiem oraz od pierwszej chwili uczyć w jaki sposób noworodek sygnalizuje swoje potrzeby i odczucia. Oczywiście, w przypadkach kiedy kontakt z matką jest niemożliwy, jej rolę przejmuje ojciec czy nawet dziadkowie, ciocie czy wujkowie.

Badania wskazują, że metoda kangurowania przynosi korzyści nawet do 10 lat po zaprzestaniu praktykowania! W porównaniu z dziećmi, które nie doświadczyły po porodzie bezpośredniej bliskości, dzieci kangurowane mają lepszą pamięć i dłużej potrafią skoncentrować uwagę, szybciej rozwiązują problemy i lepiej kontrolują swoje zachowanie, radzą sobie ze stresem i sypiają.

Do około 3 roku życia najważniejszą osobą w życiu dziecka jest figura przywiązaniowa, którą jest zazwyczaj matka. Dziecko traktuje wtedy matkę jako „bezpieczną bazę”, źródło ochrony                    i wsparcia w okresie życia, w którym bardzo intensywnie poznaje świat, wsparcie emocjonalne. Od tego jak rozwinie się relacja przywiązaniowa między opiekunem a dzieckiem zależeć będzie nie tylko funkcjonowanie dziecka w dzieciństwie, ale również w dorosłości – zwłaszcza w sferze relacji.

Wyróżnia się trzy podstawowe style przywiązania: bezpieczny, unikowy i ambiwalentny. Dziecko cechuje bezpieczny styl przywiązania, jeśli matka jest wrażliwa i reaguje na sygnały wysyłane przez dziecko, zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa, cechuje się akceptacją, jest dostępna emocjonalnie i raczej współpracuje, niż sprawuje kontrolę nad dzieckiem aż do momentu, kiedy dziecko tego chce i potrzebuje. Takie dzieci mają wyższą samoocenę, kompetencje społeczne, potrafią podejmować inicjatywę, są zdrowsze emocjonalnie.

Dzieci wykazujące unikowy styl przywiązania są pozornie obojętne na obecność lub nieobecność matki. Takie dzieci rozumieją, że prośba o troskę i miłość ze strony matki nie spotka się z odpowiedzią, więc poddały się. Matki dzieci unikowych karzą za próby kontaktu, odrzucają dziecko lub odsuwają się od niego. Takie dzieci częściej się buntują, odczuwają silne emocje, takie jak złość, odczuwają potrzebę kontroli. Częściej są również sprawcami przemocy i w dorosłości  rozwijają osobowość obsesyjno-kompulsywną, narcystyczną lub schizoidalną.

Natomiast dzieci z ambiwalentnym stylem przywiązania mogą być bierne lub reagujące złością. Obie grupy wolniej poznają otoczenie, ponieważ zajmują się kontrolą otoczenia wobec matki,         a rozstanie z nią wzbudza bardzo silne emocje. Kiedy jednak matka powróci, na zmianę pragną bliskości i odrzucają ją. Dzieci bierne wysyłają słabe prośby o ukojenie emocji. Matki takich dzieci są nieprzewidywalne, nie wyrażają jawnie sygnałów o odrzuceniu, ale za pomocą różnych komunikatów zniechęcają dziecko do samodzielności. Takie dzieci bywają niedojrzałe                    w kontaktach i lgną do innych, częściej też doświadczają przemocy.

W późniejszych latach życia potrzeba przywiązania nie zanika, zostaje jednak przekierowana      z matki na inną bliską osobę. Dlatego też relacja przywiązaniowa, pierwsza ważna relacja w życiu dziecka ma wpływ na to, jaki w dorosłości dziecko będzie funkcjonowało w związku z inną osobą miało obraz siebie i innych.

Dorosły z bezpiecznym stylem przywiązania będzie postrzegał siebie jako wartego uwagi           i miłości, kompetentnego i wartościowego, a innych jako godnych zaufania i wspierających. W bliskim związku będzie czuł się dobrze, ale będzie obawiał się bycia samemu.

Dorosły z unikowym stylem przywiązania będzie postrzegał się jako wartościowego, kompetentnego i samowystarczalnego, a innych jako wrogich, niesprawiedliwych                             i niewiarygodnych. W późniejszych latach będzie słabo kontrolował emocje, wykazywał tendencję do impulsywności i odczuwał dyskomfort w sytuacji bliskości. W relacji będzie unikał zaangażowania i zależności, relacje będą powierzchowne, a traktowanie innych – instrumentalne.

Dorosły z ambiwalentnym stylem przywiązania będzie uzależniony od akceptacji innych ludzi, których będzie idealizował i dużo od nich wymagał, jednocześnie będąc niedostępnym. Taki dorosły często będzie odczuwał złość, smutek i zazdrość oraz nadmiernie kontrolował emocje.          W relacjach będzie nadmiernie się angażować, jednak trudno będzie mu utrzymać związek. Jest jednocześnie zależny i lgnący do drugiej osoby oraz dominujący i kontrolujący, oczekujący wyłącznej uwagi.

Mimo że w naszym społeczeństwie zachodzą zmiany, to wciąż matka jest osobą, która najwięcej czasu spędza z dzieckiem i dba o jego rozwój biologiczny i psychiczny. Co więcej, rolą matki jest często spajanie rodziny, tworzenie atmosfery zrozumienia i życzliwości. Dziecko dzięki temu czuje się bezpiecznie, co jest fundamentem dla jego rozwoju moralnego.

Od matki oczekuje się również miłości w stosunku do dziecka. Jeśli dziecko będzie wierzyło, że mama je kocha, zacznie ona pełnić również rolę pierwszego autorytetu w życiu dziecka. Wiąże się   z tym wyznaczanie granic, określanie praw i obowiązków, ale również przekazanie dziecku pierwszego obrazu kobiecości. Matka w życiu córki jest najważniejszym wzorem kobiecości, a dla syna jest wzorem pierwszej kobiety w życiu.

Jak widać, relacja matki z dzieckiem wpływa praktycznie na wszystkie sfery życia – później również dorosłego dziecka. Dlatego tak ważna jest praca nad sobą i świadome rodzicielstwo. Nie wstydź się wizyty u psychologa, psychoterapeuty czy innego specjalisty, jeśli czujesz, że potrzebujesz w czymś pomocy. Zmieniaj to, co możesz zmienić, ale wiedz, że to w porządku otrzymywać pomoc i wsparcie od innych. Bycie świadomą własnych zalet i wad oraz sposobu funkcjonowania sprawi, że będziesz potrafiła „wyposażyć” dziecko tak, by w późniejszym czasie było szczęśliwym, zdrowym dorosłym.

Autor: Angelika Bąk

Zespół Ośrodków Wsparcia

1. Feldman, R., Eidelman, A. (2003). Skin-to-skin contact (Kangaroo Care) accelerates autonomic and neurobehavioral maturation in preterm infants. Developmental Medicine & Child Neurology 45, 274 – 281

2. Feldman, R., Rosenthal, Z., Eidelman, A. (2014). Maternal-preterm skin-to-skin contact enhances child physiologic organization and cognitive control across the first 10 years of life. Biological Psychitary 75(1)

3. Krzywicka, L. (2008). Typ przywiązania i jego konsekwencje dla rozwoju dziecka. Konferencja „Dziecko z Zespołem Zaburzenia Więzi”.

4. Piskorowska, A., (2014). Odmienność autorytetu rodzicielskiego matki i ojca. Autorytet – wczoraj – dziś – jutro.

5. Wallin, D. J. (2011). Przywiązanie w psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo UJ

6. Warowna, M., Tokarczyk, K., Hordyjewska, A., Kręcisz, B. (2019). Styl życia oraz zmiany ogólnoustrojowe u kobiet w ciąży.