Słysząc o tym, że jakaś kobieta doznawała przemocy myślimy sobie często „ja bym na to nie pozwoliła”, „ja bym nie dała się tak traktować”. Nie zdajemy sobie jednak sprawy, że przemoc jest zjawiskiem niezwykle toksycznym i działającym powoli, jak zakażenie, które rozwija się bez widocznych objawów.

Przemoc definiowana jest jako demonstracja i wykorzystywanie siły lub władzy w sposób krzywdzący innych członków rodziny. Psychologiczne rozumienie przemocy zwraca uwagę na bezradność, samotność i cierpienie ofiary, wskazuje mechanizmy kierujące przemocą oraz interakcje pomiędzy sprawcą a ofiarą.

Doświadczanie krzywdy i bólu ze strony sprawcy wbrew pozorom, utrudnia uwolnienie  się ofiary z toksycznego związku. Osoby doświadczające przemocy nie potrafią znaleźć rozwiązania w sytuacji, w której się znajdują i trudniej im się bronić przed przemocą. Funkcjonowanie osób doświadczających przemocy wyjaśniają mechanizmy przemocy.

SYNDROM WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI jest poddaniem się, zatrzymaniem działania, na które wpływa przekonanie, że cokolwiek się nie zrobi, nie przyniesie to zmiany jej sytuacji życiowej. Ofiara przyjmuje bierną postawę w relacji ze sprawcą choć może rozpoznawać niektóre z zachowań jako krzywdzące, naruszające prawa osobiste i normy społeczne. Ofiara zaczyna odczuwać brak kontroli nad swoim życiem i zaczyna „oswajać” przemoc. Wyuczonej bezradności mogą towarzyszyć przykre stany emocjonalne, lęk, apatia, uczucie ciągłego zmęczenia, niekompetencji. Ofiara może cierpieć na depresję.

ZJAWISKO „PRANIA MÓZGU” to jeden z najsilniejszych mechanizmów przemocy psychicznej. Polega na systematycznym wpływaniu na czyjeś poglądy, postawy i przekonania. Ofiara ma zaniżoną samoocenę, koncentruje się na żądaniach sprawcy. Towarzyszy jej lęk i poczucie winy, ma osłabioną zdolność do stawiania oporu. Ofiara poddaje się kreowanemu przez sprawcę obrazowi rzeczywistości. Najczęściej używanymi metodami prania mózgu są:

• Izolacja – stopniowe odcinanie ofiary przemocy od innych ludzi. Zaczyna się krytykowaniem przez sprawcę znajomych, rodziny, wyrażaniem niezadowolenia, że ofiara utrzymuje kontakty koleżeńskie, zawodowe. Pod wpływem nacisków ofiara zrywa wszystkie kontakty z rodziną, przyjaciółmi, rezygnuje  z pracy. Zostaje odcięta od zewnętrznych źródeł wsparcia, zostaje zdana na sprawcę.
• Poniżanie i degradacja- sprawca zarzuca ofiarę nieprawdziwymi informacjami na jej temat, przypomina o porażkach, poddaje krytyce, ubliża lub ignoruje.
• Monopolizowanie uwagi – wszystkie działania, myśli i uczucia ofiary muszą być zgodne z tym , co czuje sprawca.
• Groźby i demonstracja wszechmocy – sprawca zmusza ofiarę do wykonania czegoś, co jest dla niej wstydliwe, upokarzające, a potem grozi, że ujawni to innym. Sprawca spełnia część gróźb, dlatego ofiara nie jest w stanie przewidzieć, co może się wydarzyć.
• Sporadyczne okazywanie pobłażliwości- na krótki czas sprawca staje się pobłażliwy i zapomina o wymaganiach. Kupuje prezenty, zabiera do restauracji, okazuje czułość. To zachowanie sprawia, że u ofiary pojawia się nadzieja, że sprawca się zmieni i z tego powodu nadal przebywa ona w krzywdzącym związku.
• Zespól stresu pourazowego – może wystąpić u osób, które narażone były na utratę życia lub zdrowia. Źródłem takich sytuacji mogą być ekstremalne przypadki przemocy w rodzinie. Wtedy wystarczy sama groźba użycia siły, by wywołać wstrząs u ofiary.

PROCES WIKTYMIZACJI jest to proces wchodzenia w rolę ofiary. Krzywdzona osoba doznając przemocy uczy się bezradności. Na skutek tego procesu zmienia się poczucie tożsamości osoby doznającej przemocy. Rozpoznaje się 3 etapy procesu wiktymizacji :

1. Burzenie utrwalonych przekonań. Przemoc powoduje utratę poczucia bezpieczeństwa, zaufania do innych i do siebie. Ofiara ma poczucie niesprawiedliwości i krzywdy, chce wycofać się z życia. Na tym etapie poszukuje jeszcze sposobów umożliwiających przerwanie przemocy.
2. Wtórne zranienie. Jest spowodowane niewłaściwymi reakcjami ze strony społeczeństwa. Otoczenie, z braku wiedzy, bezradności, z powodu przekonań, dodatkowo krzywdzi ofiarę. Nie wierzą jej, pomniejszają tragizm doświadczeń, krytykują, wyśmiewają jej zachowanie. Dzieje się tak, dlatego, że zachowanie ofiary może być dla otoczenia niezrozumiałe, irytujące. Osoba krzywdzona nie widzi zmian, jakie zaszły w jej psychice, traci zdolność samooceny, wołanie o pomoc nie jest skuteczne.
3. Przyjęcie tożsamości ofiary. W wyniku tych wszystkich doświadczeń krzywdzona osoba zaczyna przystosowywać się do roli ofiary i przestaje się bronić. Zaczyna postrzegać rolę ofiary jako swoje przeznaczenie. Traci nadzieję i poczucie godności. Stosuje taktykę przetrwania. Zdarza się, że w akcie desperacji podejmuje zamach na życie swoje lub sprawcy.

Powyższa lista pokazuje jak dużo sił oddziałuje na ofiarę. Często są one subtelne, łatwo można je wytłumaczyć troską partnera (na przykład zachęcanie do zerwania relacji z „nieszczerymi koleżankami”) lub jego miłością i dbaniem o rodzinę (nadmierna zazdrość). Trwające dostatecznie długo sieją spustoszenie w samoocenie i poczuciu godności kobiety, która zaczyna myśleć, że wyznacznikiem jej wartości jest zadowolenie i spełnienie partnera.

Herzberg S., 2002, Przemoc w rodzinie. Perspektywa psychologii społecznej, Warszawa, PARPA

Mazur J. 2002, Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość. Warszawa. Wyd. Akad. „Żak”